Sindirim sistemi hastalıkları ve beslenme tedavisi-ı
Sindirim sistemi hastalıkları insanlarda çabucak hemen her yaşta görülebilecek bir problemdir.. Yeni doğmuş bir bebekte bile ishal ya da kabızlık üzere farklı sindirim rahatsızlıkları meydana gelebilmektedir. Sindirim sistemi hastalıkları meydana geldiği anda direk olarak bireylerde ishal ya da kabızlık üzere farklı belirtilerin meydana gelmesine neden olur. Bu belirtiler direk olarak insanlarda bir sorunun olduğunu düşündürür. Lakin günümüzde ishal ve kabızlık çok önemli bir rahatsızlık üzere algılanmamaktadır. Bu nedenle ishal ve kabız üzere bir sorunu olan kişi bir mühlet daha doktora gitmeden sorunun düzgünleşmesini bekler.
Aslında bu durum son derece yanlıştır. Zira kolay bir ishal sorunu ya da kabızlık sorunu, aslında çok önemli bir sindirim sistem hastalığı olarak karşınıza çıkabilir. Sindirim sistemi hastalığı çok fazla sayılardadır. Yani birden fazla sindirim sistemi hastalığı vardır. Farklı tıpta olan sindirim sistemi hastalıklarının farklı da belirtileri vardır. Sindirim sistemi sıhhatimizin korunması ve geliştirilmesi açısından genel sıhhat açısından da ehemmiyet taşır. Zira tükettiğimiz besinlerin bedenimiz tarafından kullanılabilmesi için sindirilmeleri ve sağlıklı bir biçimde barsaklardan emilmeleri gerekmektedir. Hafife alınan birçok sindirim sistemi hastalığı gelecekte sıhhat durumumuzu olumsuz tesirler.
Çeşitli ağız hastalıkları, diş çürükleri, tükürük bezi hastalıkları, ağızda yara üzere durumlarda şahıslar çiğneme ve yutma zahmeti yaşarlar. Sürecin uzaması halinde yetersiz besin alımı ve besinsel gereksinimlerin karşılanamaması nedeni ile kilo kaybı, halsizlik ve yorgunluk üzere olumsuz durumlar oluşabilir. Bu durumdaki bir kişinin ferdi besin öğesi gereksinimleri hesaplanmalı ve uygun besin yahut besin dayanakları ile muhtaçlıklarını karşılaması sağlanmalıdır.
Yemek borusu hastalıklarında da tıbbi beslenme tedavisi uygulanması gerekir. Ülkemizde çok sık rastlanan gastroözafagial reflü hastalığında hastalığa ve bireye özel hazırlanmış beslenme programı; kişinin reflü olma sıklığını azaltır, hastalığın oluşturduğu başka rahatsızlıkların önüne geçmeye takviye olur.
Sindirim sistemi hastalıklarında da bireye özel hazırlanacak olan beslenme programı ile hastalıkların ilerlemesi, mümkün kanamalar, iştahsızlık ve kilo kaybı üzere durumların önüne geçilebilir ve birebir zamandasindirim sistemi kanserleine yakalanma riski azalır.
Sindirim sistemi hastalıklarında en sık rastlanan hastalıklar; ishal ve kabızlıktır. İshal; enfeksiyon sonucunda oluşabileceği üzere, çölyak üzere kimi emilim bozuklukları hastalıklarında, besin alerjisi olan bireylerde ve beslenme yetersizliğinde de oluşabilir. İshal ile bedenden su ve mineral kaybı ağır olmaktadır. İştahsızlık ve kilo kaybı da ishalin oluşturduğu olumsuzluklardandır. İshalin kısa periyotta sonlanması, bedenin sıvı ve mineral muhtaçlığının karşılanabilmesi için hastalığa mahsus beslenme tedavisi uygulanmalıdır. Kabızlığın en sık görülen nedenleri; yanlış beslenme şekli ve fizikî aktivite azlığıdır. Sağlıklı beslenme prensiplerine uygun, bireye özel beslenme programı ile bu nedenlerle oluşan kabızlığın önlenmesinde kıymetlidir.
ÜLSERATİF KOLİT
Ülseratif kolit kolonun ve rektum mukozasının enfeksiyonel bir hastalığıdır. Genelde genç erişkin ve orta yaş kümesinde görülür. Hastalığın kesin sebebi bilinmemektedir. Hastalık genelde kronik seyirlidir. Fakat bazen şiddetli akut ataklar yapar. Rektal kanamalar, devamlı ishaller, şiddetli karın ağrısı, karında şişme, ateş, halsizlik ve huzursuzluk üzere belirtiler gösterebilir
Beslenme Tedavisi Bireyin durumu ve bulguları göz önünde bulundurularak diyet, yüksek güçlü, bol proteinli (enerjinin %15-20’si), az posalı, az yağlı ve vitamin minerallerden güçlü olmalıdır. Az az sık sık beslenme önerilir. Şahısta süt intoleransı gelişmişse süt diyetten çıkarılır, yerine yoğurt tüketimi önerilebilir. Yağ çeşidi olarak, orta zincirli yağ asitlerinin olumlu tesirleri olduğu üzere, n-3 yağ asitlerinin de immün sistemi olumlu istikamette etkilediği bilinmektedir. Bu nedenle, hastalara balık tüketimi ve/veya balık yağı önerilir.
CROHN HASTALIĞI (REJİYONEL ENTERİT)
Crohn hastalığı, gastrointestinal sistemi ağızdan anüse kadar tutabilen, kronik enfeksiyonel bir hastalıktır. Hastaların büyük kısmında, kronik diyare, steatore (yağlı dışkılama), iştahsızlık, ateş, karın ağrısı ve şişkinliği, gaz, anemi, melena (dışkıda kan görülmesi), yorgunluk ve eklemlerde bozukluklar görülebilir. Besin tüketiminin azalması, ihtiyacın artması, emilimin azalması ve gastrointestinal kanaldan protein, sıvı ve elektrolit kaybına bağlı olarak malnütrisyon görülebilir. Buna ek olarak kolon tutulumu kelam konusu ise, elektrolit yetersizliği, distal ileum tutulmuşsa safra tuzları, yağ ve yağda eriyen vitaminlerin emiliminde bozukluk, ileum 90 cm’den fazla işlev kaybına uğramış ise, B12 vitamini emilim bozukluğu görülebilir.
Beslenme Tedavisi Hastalıkta akut periyotta, sıvı ve elektrolit kaybının karşılanması değerlidir. Daha sonraki periyotta, bağırsakların dinlendirilmesi ve bireyin kâfi ve istikrarlı beslenmesinin sağlanması için total parenteral ve/veya enteral dayanak uygulanır. Hastada bulgular düzelmeye başladıktan sonra ağızdan beslenmeye geçilir. Diyet unsuru olarak yüksek güçlü, bol proteinli , az posalı, az yağlı (MCT: orta zincirli yağ asitlerinden zengin), vitamin-minerallerden (özellikle A, D, E, K vitaminleri; B1 , B2 , B12 , folik asit, selenyum) varlıklı bir beslenme programı hazırlanır. Kimi hastalarda, buğday, mısır, pirinç, turunçgiller ve süt ve eserlerinin semptomları arttırdığı bildirilmektedir. Bu nedenle hastaya denenerek verilmesi gerekmektedir. Buna ek olarak, acı, baharat, alkol, koyu çay, kahve, çok sıcak ve çok soğuk besinler ile çiğ zerzevat ve meyvelerin tüketiminden de kaçınılmalıdır.
IRRITABLE BAĞIRSAK (SPASTİK KOLON) SENDROMU(IBS)
IBS, kalın bağırsakta karın ağrısı, gaz, dışkılama alışkanlıklarında değişikliklerin oluştuğu, geçmeyen yahut aralıklarla tekrar eden bir durumdur. Barsağın yapısında bir bozukluk olmamasına karşın, işleyişi aksamıştır. Kalın bağırsakta sistemsiz, hareketler kelam mevzusudur. Çok şiddetli kasılmaların yanında bazen de bağırsak hareketlerinde yavaşlama olabilir. Bütün bu değişiklikler dışkılama nizamının bozulmasına ve karın ağrısına neden olur. IBS; bağırsak alışkanlıklarındaki değişiklik, geçmeyen yahut tekrarlayan ishal, kabızlık yahut her ikisinin birden, birbirinin peşi sıra gelmesi biçiminde de olabilir.
SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ
Cinsiyet, yaş, duygusal sıkıntılar ve gerilim, besinlere karşı hassasiyet birtakım hastalıklar ve ilaçlar hastalığın sıklığını tesirler. Hastalık her yaşta görülmekle birlikte 13 – 49 yaşları ortasında daha sıktır. 50 yaşın üzerinde ise epeyce az görülür. Kimi besinler (alkol, kahve, kimi baharatlar, birtakım meyve ve sebzeler, süt) bağırsakların faaliyetlerinin bozulmasına neden olabilir. Beslenme Tedavisi Güç ve öteki besin öğeleri hastanın ihtiyacına nazaran verilir. Birtakım bireylerde diyet yağı bağırsak hareketlerinin artmasına neden olabilir. Bu nedenle azaltılması gerekebilir. Hastada diyare varsa, az posalı, konstipasyon varsa bol posalı, hem diyare hem konstipasyon görülüyorsa, az posalı diyete ek olarak günlük 20 gram kepek eği yapılır. Az az sık sık beslenme önerilir. Gaz yapan besinler (lahana, turp, kuru baklagiller), gazlı içecekler, alkol, kafein içeren içecekler/besinler, acı baharatlar verilmemelidir. Çiğ sebze-meyve ve süt kimi hastalarda semptomları artırdığı için denetimli verilmelidir.
DİVERTİKÜLER KOLON HASTALIĞI
Kolon duvarından dışarıya yanlışsız cepleşmeleridir. Yaygın görülmesine divertükilozis denir. Şişmanlık, az posalı diyet tüketimi, yaşlılık, kolon kaslarındaki dejenerasyon ve bakteriyel enfeksiyonlar divertikül nedeni olabilir. Beslenme Tedavisi Divertikül tedavisinde, karın içi basıncı değiştiren, kusma ağır idmanlardan kaçınılmalı ve hasta şişmansa ülkü beden yüküne ulaşılması sağlanmalıdır. Diyet posası, hastalığın birinci periyotlarında azaltılmalı (tolere edilemediği için), sonrasında posa ölçüsü arttırılmalıdır. Sıvı tüketimi artırılmalıdır. Kızartma, kavurma tipi yiyeceklerden kaçınılmalıdır.
KISA BAĞIRSAK SENDROMU
Bağırsağa cerrahi teşebbüs bulunulması (ince bağırsak alınması) sonucu gelişen duruma verilen isimdir. İnce bağırsak, % 70-80 seviyesinde alınabilir. Beslenme Tedavisi Bireye nazaran güç, protein, vitamin ve mineral, sıvı ihtiyacı ayarlanır. Az posalı, yumuşak besinler verilir. Hastaya uzun mühlet TPN (total parenteral beslenme) uygulanır. Daha sonraki periyotta enteral ve/veya oral beslenme uygulanır. Oral beslenme uygulandığında, laktaz enziminin imali azaldığı için diyette laktoz ölçüsü azaltılır. Yağ emilim bozukluğu sonucu, A,D,E,K vitaminleri ve kalsiyum emilimi azalır. Sık sık ve azar azar beslenme uygulanır.
